اربعین حسینی و تاریخچه ساخت حرم امام حسین (ع)

بیستم ماه صفر مصادف با چهلمین روز شهادت امام حسین (ع) می باشد که سالروز زیارت جابر بر سر مزار آن حضرت در کربلا نیز می باشد.  به این مناسبت به بررسی مراحل تاریخی ساخت و تخریب این زیارتگاه مورد توجه مسلمانان جهان بر اساس تحقیقات یک طلبه از قم در سایت "سلام خدا" و دیگر سایتهای مرتبط با حرم امام حسین و حضرت ابوالفضل می پردازیم. این مرقد در طول تاریخ به طور گسترده تخریب و تعمیر شده که به طور خلاصه در زیر آمده است:

1ـ ساخت مرقد اولیه در دوران امویان (41 تا 129 ه ق): اولین بنای احداث شده پس از واقعه عاشورا از سوی مختار‌ثقفی در سال 64 ه ق می‌باشد که بنایی مسقف به صورت مسجد در کنار آن بوده که دارای دو درب بوده است. همچنین از تشویق امام صادق به زیارت امام حسین و کیفیت زیارت آن حضرت استفاده می‌شود که قبر امام در آن زمان دارای بنا و ساختمان بوده است.‌

2ـ تخریب در عصر هارون (170 تا 193 ه ق): بنا به برخی از گزارش های تاریخی هارون گاهی خادمان حرم را فرا می خواند واز آنان بازجویی می کرد و زائران، به دستور وی در تنگنا قرار می گرفتند. به دستور او، درخت سدری که بر مرقد سایه افکنده بود، از ریشه کنده شد، بنای قبر تخریب گردید و زمین آن شخم زده شد. اکنون یکی از در‌های صحن مطهر «باب السدره» نام دارد.

3ـ بازسازی مرقد در روزگار مأمون (198 تا 218 ه ق): به جهت ابراز علاقه  ظاهری مأمون به علویان، دوستداران اهل بیت بر مرقد امام، بنایی با‌شکوه از آجر و گچ احداث کردند.

4ـ تخریب مرقد در دوران متوکل (247 تا 233): متوکل عباسی که نفرت شدیدی از امیرالمؤمنین علی (ع) داشت، چهار مرتبه اقدام به تخریب قبر امام حسین نمود:

اولین بار: در سال 233هـ.ق به سبب شرکت کردن یکی از کنیزان ترانه سرای خود در زیارت شعبان و رفتن او به کربلا، به عمر بن فرج رخجی دستور داد آنچه را مأمون عباسی ساخته است را تخریب کند. او هنگامیکه آنجا رسید دستور داد تا قبرها را شخم زدند. ام دوستداران اهل بیت با وجود آزار و اذیت، اقدام به بازسازی حرم مطهر و ساختن خانه هایی در اطراف آن کردند.

دومین بار: در سال 236هـ.ق متوکل دستور به تخریب ضریح مطهر داد. ابراهیم دیزج (یهودی الاصل) به دستور متوکل تنها به تخریب قبر شریف بسنده نکرد بلکه تمام خانه های شهر کربلا را ویران ساخت و آنجا را به صحرایی تبدیل نمود و شهر را زیر آب برد. اما هنگامیکه به قبر رسید کسی جرأت جلو رفتن نداشت، لذا گروهی از یهودیان را جمع کرد و قبر مطهر را کندند، و بدن حسین بن علی علیه السلام را در حفره ای یافته که از او بوی مشک به مشام می رسید. دیزج دستور داد تا روی آن را با خاک بپوشانند و روی آن آب بریزند. سپس با گذاشتن نگهبانان در راههای ورودی دستور داد هر زائری را در مسیر یافتند دستگیر کرده یا وی را کشته یا به شدت تنبیه کنند. همچنین متوکل مجازات زائرین امام حسین را برای بار اول بریدن دست، و بار دوم بریدن پا تعیین کرد. آب پس از چهل روز خشک شد و اثری از قبر به جای نگذاشت، مرد بادیه نشینی از بنی اسد انجا آمد و همه جا را بو کشید تا قبر مطهر امام حسین را از بوی خوشش پیدا کرد.

بار سوم: در سال 237هـ.ق متوکل شنید که بصریان و کوفیان، قبر امام حسین(ع) را تجدید بنا کرده و زیارت آن را رونق بخشیده‌اند.آنگاه به یکی از سرداران خود به نام هارون معری دستور داد به همراه وزیر و ابراهیم دیزج و دیگر افراد قبر مطهر را تخریب کرده و آنجا را شخم زده و قبر امام حسین علیه السلام را محو نموده و از رفتن مردم به زیارت و تجمع در آنجا ممانعت ورزند؛ آنها نیز چنین کردند فشار افکار عمومی و مقاومت شدید مردم محلی در برابر سربازان بود. در سال 240هـ.ق أشنانی مخفیانه به همراهی یکی از عطاران به کربلا رفت. هنگامیکه به موضع قبر رسیدند با وجود چاله های فراوان و شخم خوردن زمین به دنبال قبر مطهر گشت و آن را به گونه ای که صندوقچه روی قبر از جایش کنده شده و در کناری سوخته است یافتند.

بار چهارم: در سال 247هـ.ق بار دیگر به متوکل خبر رسید که مردم و اهل سواد و کوفه دوباره به سمت کربلا برای زیارت بارگاه ملکوتی امام حسین روانه شده اند و جمعیت فراوانی بدین منظور گردهم آمده و کاروان بزرگی به راه افتاده است، او نیز سپاه بزرگی به همراه یکی از سرلشگرانش به سمت آنها گسیل ساخت و یکبار دیگر نبش قبر کرد و زمین آنجا را شخم زد، و مردم را از رفتن به زیارت بازداشت و به تعقیب خاندان أبی طالب و شیعیان پرداخت و تعداد بیشماری از آنان را به قتل رساند.

5ـ بازسازی در عصر منتصر (248 ه ق): متوکل به دست پسرش منتصر به قتل رسید. چون منتصر عباسی به خلافت رسید. در حاکمیت شش ماهة خود به علویان ابراز دوستی می‌کرد و قبر امام را بازسازی کرد و عمارتی بر آن نهاد. از آن پس سادات بدان سو کوچ کرده و در جوارش اقامت گزیدند. تنها در سال 269هـ.ق عتبات مقدس کربلا مورد هجوم و سرقت از طرف ضبة اسدی قرار گرفت که علویان را از این محل دور کرد.

6ـ ساخت گنبد در عصر علویان طبرستان (271 تا 283 ه ق): در سال 273 نیز سقف مرقدی که منتصر بنا کرده بود، به دلیل فرسودگی فروریخت. در همان روزگار «حسن بن زید علوی (حاکم طبرستان و دیلم و منسوب به امام حسن‌مجتبی) و سپس بردارش محمد، طرح گسترده‌ای را همراه با یک مسجد برای مرقد حسینی تهیه دیده و ساخت را آغاز کردند. در نهایت یکی دیگر از زمامداران علوی، گنبد مرتفعی روی قبر بنیان نهاد که بنای آن دارای دو در بود.

7ـ بازسازی در دوران عضدالدوله (322 تا 448 ه ق): دوران آل‌بویه به دلیل قدرت فراگیر و گرایش شیعی آنان، دوران حرمت‌گذاری به اماکن مقدسه بود. خصوصاً دوران خسرو عضدالدوله دیلمی ‌دورة زرین سدة چهارم قمری به شمار می‌رود که بازسازی مرقد را انجام داد. آنگاه ضریحی از عاج روی قبر نصب و آن را با ابریشم تزیین کرد و ساختمان‌های اطراف ضریح را بنا نهاد، گنبد را تعمیر کرد و دور شهر دیوار بلندی کشید.

البته ساخت مسجد و رواق پشت قبر مطهر  که به نام عمران بن شاهین که یکی از امرای بطایح بود (359 تا 399 ه ق) معروف است. که امروزه به دلیل واقع شدن قبر ابراهیم در آن، به رواق سید ابراهیم معروف است.

در سال 407ق. حرم در پی غفلت خادمان و سقوط دو شمع بزرگ، مرقد آتش گرفت که حسن بن فضل رامهرمزی وزیر دولت آل‌بویه، حرم مطهر را بازسازی کرد. این بازسازی چنان ماندگار بود که ابن بطوطه به سال 727ق در سفرش به کربلا آن را دیده است.

8ـ مرمت مرقد در حاکمیت سلجوقیان (467 تا 737 ه ق): سلجوقیان با مرقد مطهر و زیارت آن، برخورد شایسته‌ای داشتند. به سال 479ق ملکشاه سلجوقی به همراه وزیرش خواجه نظام الملک به زیارت کربلا رفتند. وی هدایایی به زائران داد و برای بازسازی مرقد کمک مالی کرد. همچنین در سال 549ق. عیسى بن ظافر فاطمی به حکومت رسید و در این زمان مرقد حسینی نیز مرمت گردید.

 
9ـ ساخت بنای فعلی در دوره ایلخانی (737 تا 784 ه ق): پس از عهد شیخ حسن جلایری بارگاه امام حسین(ع) را به سال 767ق تجدید بنا شد. آغازگر این بازسازی، سلطان اویس ایلخانی (فرزند شیخ حسن) بود که مرقد دو مناره و مأذنه داشت. تکمیل آن را پسرانش سلطان حسین و سلطان احمد بر عهده داشت که به سال 786 پایان یافت. سلطان حسین، ایوان معروف به ایوان طلا را نیز بنیان نهاد. بنای ایلخانان تا کنون باقی مانده است.

10ـ بازسازی و تخریب در قرن‌های اخیر (900 تا 1400 ه ق): در سال 930، شاه اسماعیل صندوق بسیار با ارزشی روی مرقد مطهّر قرار داد. در سال 1048 سلطان مراد عثمانی،‌ مرقد شریف را مرمت و بازسازی کرد. در سال 1135 همسر نادرشاه مبلغ زیادی برای نوسازی مرقد هزینه کرد. در سال 1232 فتحعلی‌شاه قاجار، قبه شریف را طلاکاری نمود. در سال 1216، سعد بن عبدالعزیز وهابی به کربلا حمله کرد و حدود پنج هزار نفر را کشت. وی به مرقد مطهر صدمات زیادی وارد کرد و ذخائر موجود در آن جا را به غارت برد. بعدها مرقد توسط شیعیان و علاقه مندان به اهل بیت (ع) باز سازی شد و توسعه یافت .