رؤیت هلال ماه رمضان در ایران و اروپا

رؤیت هلال ماه رمضان در ایران و اروپا   

مقدمه: شروع ماه مبارک رمضان تقریباً در اکثر کشورهای اسلامی روز شنبه 31 امرداد (با رؤیت هلال ماه با چشم مسلح یا غیر مسلح در شب قبل) شروع خواهد شد. در این فرصت، وضعیت رؤیت پذیری این هلال را برای ایران و بعضی نقاط اروپا بررسی و ارائه کرده ایم.

موعد رصد: روز جمعه 30 امرداد 1388 برابر با 21 اوت 2009 میلادی و 29 شعبان 1430

معرفی مدل مثلثی: معیارهای موجود رؤیت پذیری هلال ماه دارای سه مشکل اساسی هستند. یکی نقص مدل ریاضی بکار رفته در آنها، دوم خالی بودن جای رصدهای حساس و حدی انجام شده تا کنون (و در آینده) و سوم قادر به پیش بینی رویت هلال بعد از طلوع خورشید و قبل از غروب خورشید نمی باشند. در این مدل سعی شده است تا این سه مشکل بر اساس یک مدل سه جمله ای یا مثلثی با سه پارامتر ارتفاع هلال, اختلاف ارتفاع هلال با خورشید و ضخامت بخش میانی هلال, حل شوند. ضرایب مدل ارائه شده در این مقاله بر اساس سه رصد حدی و حساس و به روش کمترین خطای مربعات (least square estimation) محاسبه شده اند. این معیار با توجه به مقایسه می تواند پیش بینی نوع ابزار اپتیکی مناسب برای هر هلال را نیز داشته باشد. مدل بدست آمده بصورت زیر در ارائه شده است: 

Ir_m=27.13438*w+0.1392783*h-0.4933166*|dh|   

در این معیار مقادیر کمتر از 10 برای پارامتر ir-m به معنی عدم رؤیت هلال با هیچ ابزار رصدی می باشد. بقیه مقادیر طبق جدول زیر بر اساس رصدهای انجام شده در نظر گرفته شده است:

مثال ابزارهای متداول	حد پارامتر	گشودگی ابزار ()	حالت
تلسسکوپ بزرگتر از 10 اینچ	10	بیشتر از 200	A
تلسکوپ 8 اینچ	12	200	B
دوچشمی 150*40	14	150	C
دوچشمی 120*20	16	120	D
دوچشمی 80*15	18	80	E
دوچشمی 70*15	20	70	F
دوچشمی 60*20	21	60	G
دوچشمی 50*10	22	50	H
دوچشمی 40*8	25	40	I
با چشم غیر مسلح	30	چشم غیر مسلح	J

وضعیت رؤیت پذیری در ایران: با وجود مکث بسیار کم (حدود 28 دقیقه برای مرکز ایران) محاسبات خطوط رؤیت پذیری بر حسب نوع ابزار براساس مدل مثلثی به صورت نقشه زیر ارائه می گردد. در این نقشه زیر خط رؤیت پذیری امکان رؤیت هلال با چشم غیر مسلح در شرایط مناسب آب و هوایی برای افراد با تجربه امکان پذیر است. بالای این خط نیز امکان رؤیت با دوربین­های دوچشمی معمولی دور از انتظار نیست.

با توجه به نتایج بدست آمده از مدل مثلثی، رؤیت این هلال با ابزارهای متعارف از حدود ساعت 11 صبح در حضور خورشید نیز امکان پذیر می باشد. با توجه به اینکه هلال شوال 1429 (سال گذشته) با یک دوربین دوچشمی 70*15 در وسط روز رؤیت شد، رؤیت این هلال که آسان تر از هلال شوال سال قبل می­باشد، در ساعت حدود 15 با یک دوربین دوچشمی 50 ملیمتر نیز دور از انتظار  نیست. در نمودار زیر مشاهده می شود که امکان رؤیت این هلال از ساعت حدود 11 صبح با یک تلسکوپ 8 اینچ وجود دارد. به تدریج وضعیت رصدی این هلال در روز بهتر شده و در هنگام غروب خورشید در صورتیکه غبار اندکی داشته باشیم، می توانیم دقایقی بعد از غروب، این هلال را با چشم غیر مسلح رؤیت نمود. البته رؤیت این هلال با چشم غیر مسلح بعد از غروب خورشید کار ساده ای نبوده و نیاز به تجربه رصدی و دقت زیاد دارد.  

  

پارامترهای رصدی این هلال برای سه نقطه تهران، یزد و کرمان در زمان غروب خورشید هر محل به شرح زیر می باشد:

نقطه مورد نظر	طول جغرافی	عرض جغرافی	غروب خورشید	مدت مکث	محاسبات ماه در زمان غروب خورشید
					فاصله	جدایی زاویه	ارتفاع	اختلاف آزیموت	سن	فاز	ضخامت
شمال شرق تهران	36:00	51:00	19:49	24	364700	17.0	4.0	-16.3	29:17	2.27	0.71
پیست اسکی یزد	54:02	31:33	19:31	29	364658	16.7	5.2	-15.6	28:59	2.22	0.69
جنوب کرمان	29:00	58:00	19:12	31	364605	16.5	5.8	-15.1	28:41	2.18	0.68

با توجه به بررسی فوق، پیشنهادمی شود رصدگران محترم در مناطق کوهستانی با ارتفاع زیاد مستقر شده و رصد را از ساعت 12 با ابزار مناسب شروع نمایند. به محض رؤیت هلال در روز، آنرا تعقیب کرده و پس از غروب سعی نمایند آنرا با چشم غیر مسلح رؤیت نمایند.   

وضعیت رؤیت پذیری هلال در اروپا: برای بررسی وضعیت رؤیت پذیری هلال ماه رمضان در نقاط خاص قاره اروپا (لندن، رم، برلین و استکهلم) با توجه به اینکه در اکثر این کشورها در زمان غروب خورشید، ماه در حال غروب بوده و مکث بسیار کوتاه است، اما با توجه به جدایی زاویه ای و ضخامت زیاد این هلال در اروپا، بررسی را برای رؤیت هلال در روز انجام داده و پارامترهای لازم را در 4 زمان به شرح جدول زیر محاسبه نموده ایم. ابتدا زمان شروع رؤیت را محاسبه کرده و سپس در زمان بیشترین ارتفاع ماه، سپس در زمان هم ارتفاعی ماه و خورشید (بیشترین اختلاف آزیموت ماه و خورشید) و در نهایت در زمان غروب خورشید محاسبات بر اساس مدل مثلثی برای تعیین نوع ابزار مورد نیاز، انجام شده است:

نقطه مورد نظر پارامترهای رصدی		لندن (انگلیس)	رم (ایتالیا)	برلین (آلمان)	استکهلم (سوئد)
طول جغرافیایی		00:04:00	12:14:00	13:22:48	17:56:00
عرض جغرافیایی		51:30:43	41:48:00	52:31:12	59:40:00
اختلاف ساعت با جهانی		0:0	1:00	1:00	1:00
در زمان شروع رصد	زمان محلی	08:30	09:00	09:10	09:00
	ارتفاع ماه	18.1	24.5	22.6	20.3
	اختلاف ارتفاع ماه و خورشید	-13.7	-13.9	-13.7	-12.5
	ضخامت میانی هلال	0.52	0.50	0.50	0.49
	پارامتر مدل مثلثی (IR)	10.0	10.1	10.1	10.0
	حداقل ابزار مورد نیاز	10 اینچ	10 اینچ	10 اینچ	10 اینچ
در بیشترین ارتفاع ماه	زمان محلی	12:51	13:02	12:56	12:35
	ارتفاع ماه	40.6	50.7	39.8	32.7
	اختلاف ارتفاع ماه و خورشید	-8.6	-7.7	-8.6	-8.9
	ضخامت میانی هلال	0.67	0.63	0.63	0.62
	پارامتر مدل مثلثی (IR)	19.6	20.3	18.4	16.7
	حداقل ابزار مورد نیاز	80 mm	70 mm	80 mm	110 mm
در لحظه هم ارتفاعی	زمان محلی	16:40	15:08	17:18	18:10
	ارتفاع ماه	21.6	41.8	17.3	5.9
	اختلاف ارتفاع ماه و خورشید	0.0	0.0	0.0	-2.0
	ضخامت میانی هلال	0.82	0.63	0.79	0.84
	پارامتر مدل مثلثی (IR)	25.3	24.8	23.8	22.6
	حداقل ابزار مورد نیاز	40 mm	50 mm	50 mm	60 mm
غروب خورشید		19:10	19:02	19:19	19:22
مکث ماه (بر حسب دقیقه)		3:00	20:00	1:00	-19
ابزار مورد نیاز برای بعد از غروب خورشید		90 mm	Nake	8 اینچ	- ! -

بطور خلاصه می توان نتیجه گرفت که در اکثر کشورهای اروپایی، هلال ماه را می توان از ساعت حدود 9 به وقت محلی (با یک ساعت اختلاف جهانی) با یک تلسکوپ 10 اینچ رؤیت نمود. در هنگام ظهر امکان رؤیت با دوربین دوچشمی 100 میلیمتر و در حدود ساعت 16 امکان رؤیت با دوربینهای دوچشمی معمولی نظیر 50 و 60 میلیمتری امکان پذیر است. به علت وضعیت مناسب این هلال، در صورت مساعد بودن شرایط جوی و در مناطق بدون غبار، رؤیت هلال در رم با چشم غیر مسلح، دور از انتظار نیست.

سید قاسم رستمی- عضو کمیته علمی ستاد استهلال دفتر رهبری